BMI: berekening en toepasbaarheid in de praktijk

De BMI wordt veel gebruikt door artsen, diëtisten en programma’s die jou iets over je gezondheid willen vertellen. Wat is BMI, wat zegt het over je gezondheid en wat zegt het vooral niet? Lees het hier.

Wat is BMI?

Body Mass Index, ofwel BMI dateert uit de jaren 1830-1850 en werd toen Queteletindex genoemd, vernoemd naar de bedenker Adolphe Quetelet. De Queteletindex zegt iets over de relatieve verhouding van je gewicht ten opzichte van je lengte. Het werd oorspronkelijk ingezet als een vorm van sociale statistiek.

In 1972 werd de term BMI voor het eerst in een wetenschappelijk artikel gebruikt, met wat kanttekeningen over de toepasbaarheid voor het gebruik als indicator van relatieve zwaarlijvigheid. Hoe hoger je BMI, hoe zwaarder je bent ten opzichte van je lengte. Dat is dus ook het enige wat je BMI je vertelt; hoe zwaar je bent, ten opzichte van je lengte.

Het zegt niks over de samenstelling van het gewicht en is dus niet bruikbaar voor sporters; zeker niet als het gaat om krachtsporters die veel spiermassa hebben. Ook je gewicht alléén zegt niet zoveel over je lichaamssamenstelling.

Hoe bereken je BMI?

BMI formule

Bereken je BMI met de volgende formule:

BMI = gewicht [kg] / lengte [m]²

Op je eigen rekenmachine doe je het zo: aantal kilo ÷ ( lengte in meter ✕ lengte in meter ). Gebruik de haakjes.

BMI calculator

Niet goed in wiskunde, of gewoon een hekel aan rekenwerk? Hier is een calculator die het voor je doet:

Wat is een gezond BMI?

De Wereld Gezondheid Organisatie classificeert een BMI tussen de 18,5 en 25 als gezond. 

Een BMI onder de 18,5 wordt gezien als ondergewicht, een BMI boven de 25 als overgewicht en een BMI boven de 30 als obesitas. Er is geen onderscheid tussen mannen en vrouwen en voor volwassenen is er ook geen onderscheid in leeftijd.

We willen hier ook gelijk weer even aanstippen dat BMI geen rekening houdt met je hoeveelheid spiermassa of vetmassa. Een zware powerlifter of bodybuilder kan dus makkelijk in de categorie ‘obees’ vallen. Hier komen we later nog op terug.

BMI tabel

BMI ondergewicht

Een BMI tussen de 16 en 18,5 wordt als ondergewicht beschouwd en onder de 16 zelfs als ernstig tot zeer ernstig ondergewicht. Deze waarden kunnen een aanwijzing zijn voor ondervoeding of een eetstoornis. Heb je ondergewicht? Dan raden we aan aan om een arts te raadplegen of om hulp in te schakelen.

BMI overgewicht

Een BMI tussen de 25 en 30 wordt beschouwd als overgewicht. Heb je veel vetmassa? Dan kan dat zeker zo zijn. Een goede indicator voor je hoeveelheid vetmassa is je middelomtrek. In ons artikel over gezonde vetpercentages kun je daar meer over lezen.

Heb je een normaal of laag vetpercentage en overgewicht? Dan heb je gewoon meer vetvrije massa. Door krachttraining krijg je namelijk niet alleen meer spiermassa, maar neemt de dichtheid en dus het gewicht van je botten ook iets toe. Daarnaast kun je ook veel vocht in je spieren vasthouden. Dat is allemaal geen vet natuurlijk.

BMI obesitas

Obesitas betekent zwaarlijvigheid. Een BMI boven de 30 wordt beschouwd als obees, boven de 35 als ernstig obees en boven de 40 als zeer ernstig obees.

Wat houdt obesitas verder eigenlijk in?

Obesitas is een medische aandoening waarbij zich zoveel lichaamsvet heeft opgehoopt dat dit een negatief effect kan hebben op de gezondheid. Dit kan leiden tot een kortere levensverwachting en meer gezondheidsproblemen.

Niet alleen je vetpercentage zelf zegt iets over je gezondheid, maar vooral je hoeveelheid buikvet. Buikvet is schadelijker dan onderhuids vet. Te veel buikvet geeft kans op hart- en vaatziekten, verminderde gevoeligheid voor insuline, diabetes type 2, ontstekingsziekten en depressie.

Het buikvetweefsel geeft in een aanhoudend calorieoverschot ontstekingssignalen af waarop je immuunsysteem reageert. Hierdoor vermindert je insulinegevoeligheid en ook je koolhydraattolerantie. Daardoor krijg je weer meer buikvetopslag dan vetopslag ergens anders in je lichaam. Het wordt een vicieuze cirkel. Lees er meer over in ons artikel over buikvet.

Je middelomtrek zegt iets over je hoeveelheid buikvet. Hoe groter je middelomtrek, des te meer vet je tussen en in je organen hebt zitten. In ons artikel over gezonde vetpercentages kun je daar meer over lezen.

BMI curve voor kinderen

Voor kinderen is het een ander verhaal, daar is geen simpel tabelletje voor. Omdat hun verhoudingen van gewicht ten opzichte van lengte heel erg verschilt per leeftijd en per geslacht, wordt hun BMI vergeleken met de BMI curve per leeftijd. (Gaussiaanse curve of standaardnormale verdeling). Ook wordt het apart beoordeeld voor jongens en meisjes omdat ze een andere groeicurve hebben. 

Tussen de 5% en 85% wordt als een gezond BMI voor het kind beschouwd.

• Valt een kind qua BMI in de onderste 5% van de verdeling? Dan heeft het kind ondergewicht. 
• Valt een kind qua BMI tussen de 85-95%? Dan heeft het kind overgewicht. 
• Valt een kind qua BMI in de bovenste 5% (boven de 95 %) van de verdeling? Dan heeft het kind obesitas. 

Om het makkelijker te maken, is dit direct vertaald in andere grafieken, opgesplitst voor jongens en meisjes:

Een meisje van 10 jaar met een BMI van 14 heeft dus ondergewicht (5th percentile). Zou zij een BMI hebben van 23, dan heeft ze obesitas (95th percentile).

Is BMI betrouwbaar?

Dit is natuurlijk een hele vage vraag als je erover nadenkt. Je deelt je gewicht door je lengte in kwadraat en het zegt iets over je verhouding. Wat dat betreft is het zo solide als wat en heel betrouwbaar. Maar daar houdt het ook op.

Voor het bepalen van je lichaamssamenstelling en met name je vetpercentage, is BMI niet echt betrouwbaar. Alleen voor ongetrainde mensen kan het BMI nog enigszins worden omgerekend naar een vetpercentage. Hier zitten wel foutmarges in omdat er van een bepaalde gemiddelde hoeveelheid spiermassa wordt uitgegaan.

BMI en vetpercentage

Voor ongetrainde personen gaat de formule uit van een bepaalde hoeveelheid vetvrije massa. Dan kun je gebaseerd op het geslacht en de leeftijd van een persoon, met behulp van BMI iemands lichaamsvetpercentage (BF%) berekenen.

BF% = 1.20 x BMI + 0.23 x leeftijd – 10.8 x geslacht – 5.4
(geslacht = 0 voor vrouwen; 1 voor mannen)

De Deurenberg et al. formule neemt mee dat het vetpercentage van vrouwen gemiddeld 10.8% hoger ligt dan bij mannen, bij dezelfde “mate van slankheid”. Dus een man met 10% vet zal ongeveer net zo slank lijken als een vrouw met 20.8% vet.

Het schatten van het vetpercentage werkt op deze manier redelijk goed voor ongetrainde personen. Sporters zullen meer vetvrije massa hebben en deze formule zal het vetpercentage bij deze doelgroep dus flink overschatten, omdat hun BMI hoger uitvalt.

BMI en spiermassa

Doe jij aan krachttraining? Laat BMI dan vooral links liggen. Je kunt dan met je BMI nooit betrouwbaar je vetpercentage of hoeveelheid spiermassa berekenen.

Sowieso moet je aan puur een getal als vetpercentage niet teveel waarde hechten als je al op foto’s of in de spiegel kunt zien dat het in de gezonde range valt. Je vetpercentage is namelijk vrijwel nooit heel nauwkeurig te meten.

Progressiefoto’s, omtrekmetingen en huidplooien bijhouden geeft je dan veel meer bruikbare informatie. Neem je toe in gewicht en omtrekmetingen en blijven je huidplooien gelijk? Dan weet je dat je aankomt in spiermassa. Kun je op foto’s zien dat je steeds droger wordt, zie je steeds meer spierdefinitie en nemen je huidplooien af? Dan neem je af in vetmassa. In dit laatste geval kan je gewicht ook gelijk blijven als je tegelijk ook nog aankomt in spiermassa.

Wanneer is BMI ook niet betrouwbaar?

Een BMI berekening kan het lichaamsvetpercentage van hele inactieve mensen ook onderschatten. Tegenwoordig hebben veel mensen met klinisch overgewicht een normaal BMI. Wat bedoelen we hiermee?

Als iemand bijna geen lichaamsbeweging heeft en heel ongezond eet, kan iemand veel minder spiermassa hebben dan normaal, maar wel schadelijk buikvet (visceraal vet) hebben, ook al is hun middelomtrek niet opvallend groot. Er zit dan wel vet in de organen.

Hierdoor valt de BMI lager uit en kan het gezond lijken. Dit is dus qua gezondheid eigenlijk een onderschatting. Dit wordt wel skinny fat  of Thin Outside, Fat Inside (TOFI) genoemd.

Ook in dit geval is er sprake van gezondheidsrisico’s veroorzaakt door buikvet.

Conclusie

Je BMI zegt alleen iets over de verhouding van je gewicht ten opzichte van je lengte. Voor niet-sporters kan het een aanwijzing zijn om hun gezondheid in te schatten. Ook kun je in dat geval enigszins een vetpercentage schatting doen, maar heel betrouwbaar is dat niet.

Doe je krachttraining? Dan is BMI al niet meer bruikbaar. Ben je inactief en eet je ongezond? Dan je BMI zelfs verhullen dat je heel ongezond bent vanbinnen!

BMI is ooit bedacht om wat statistiek te genereren voor groepen mensen. Voor het individu zegt het gewoon veel te weinig. Wil je je gezondheid beoordelen? Dan zijn waarden zoals je middelomtrek, je huidplooidiktes, je bloedwaarden en je conditie veel beter pijlers om te controleren.

Wil je je vetpercentage een beetje in kunnen schatten? Houd dan omtrekmetingen en huidplooien bij, gecombineerd met je gewicht en progressiefoto’s. Daar heb je veel meer aan.